SONETI

Edhe më për Nerudën

Janë sonetet e mrekullueshme ato që më shumë se çdo gjë më bëjnë të angazhohem me veten. Sepse kështu e quaj dhe kështu qëndron në konceptin tim nëse lexon, shijon, përkthen, komenton, filozofon mbi poezinë. Dhe këtë shans ta jep vetëm një poet si Neruda... Pasi e hodha këtë shkrim në letër, mendova se do të ishte mirë t'ua dërgoja disa miqve të njohur me shpresën se do t'ua bëja sadopak të këndshme atmosferën ndërsa lexojnë diçka të medituar rreth poezisë. E kështu, ja ku është për të gjithë, dhe ata që pëlqejnë ndonjë përsiatje të tillë. Pablo Nerudën nuk jam e vetmja që e dua. Por në llojin dhe ndjesitë ndaj tij s'ka se si të mos jem e përveçme. Sepse, në fund të fundit, të gjithë ne jemi individë të ndryshëm nga njëri tjetri.
Pak kohë më parë lexova në internet një ndër sonetet e autorit në fjalë. Do të përpiqem të shprehem për gjithë çfarë u bëra, u transformova duke e lexuar... sepse duke lexuar poezi aq të vyera bëhesh... Bëhesh i plotë, kupton formën tënde, gjen vetëdijen për çfarë ke në përmbajtje. Kështu të paktën e lexoj unë poezinë. Poezia ishte kjo:
Sonnet XVII
Pablo Neruda
I do not love you as if you were salt-rose or topaz or the arrow of carnations the fire shoots off I love you as certain dark things are to be lovedin secret, between shadow and soul I love you as the plant that never blooms but carries in itself the light of hidden flowers; thanks to your love a certain solid fragrance risen from the earth, lives darkly in my body I love you without knowing how, or when, or from where I love you straightforwardly, without complexity or pride; so I love you because I know no other way than this: where I does not exist, nor you, so close that your hand on my chest is my handso close that your eyes close as I fall asleep.
Dhe ja përshtatja në shqip:
Sonet XVII
Pablo Neruda
Ashtu nuk të dua unë ty, sikur të ishe trëndafil deti apo topaz apo shigjetë flake mbi trupa lëshuar prej pasioni
ashtu të dua unë ty siç disa gjëra të "errëta" duhen në fshehtësi, mes hijeje dhe shpirti.
Të dua unë ty, ashtu sikurse bima që kurrë s'lulëzon por mbart në vete dritën e luleve të fshehura;
falë dashurisë tënde njëlloj arome "solide"buruar nga toka jeton "errësisht" në trupin tim. Të dua unë ty pa ditur se si, apo kur, apo nga ku; të dua unë ty thjeshtësisht, pa kompleksitet a krenari; kështu të dua unë ty sepse nuk di tjetër mënyre përveç kësaj: ku unë jam, edhe ti, kaq pranë sa dora jote mbi kraharorin tim është imja, kaq pranë sa sytë e tu mbyllen teksa bie në gjumë unë.

Dhe, pikërisht këtu, jam përpjekur të krijoj ndjesi të tilla sikurse Pablo do të donte... por, s'di të them... me shpresë se pritshmërite e lexuesve mund të kënaqen.
ÇFARË MË THOTË TEKSTI MUA
Në një antonimi të plotë: unë nuk të dua si gjërat e bukura duhen - dëshirohen, (topazi, lulja, trupi). Fjala CARNATION në anglisht ka dy kuptime: një është karafili, lulja; dhe dy, është bojëmishi - ngjyra; megjithatë, nga latinishtja "carne" (mish), them se Pablo në spanjisht i është referuar trupave. Nejse... mjafton të hapësh 'google' dhe të 'search’ ''carnations'' për kuriozitet… Ishte vërtet shumë bukur kuptimi që ka karafili sipas ngjyrës. Mirë pra, po vazhdoj... çka i pëlqen syrit. Të dua si disa (dark things): në anglisht është fort ambigjene, dykuptimëshe: një - gjëra të errëta, gjëra që mbahen fshehur të tjerëve nga ndrojtja se çdo të mendohet për ne. Dy - gjëra të fshehta, gjëra që s’thuhen dot, por ndjehen, gjëra që nëse kuptohen, ato nuk spjegohen dot, gjëra që nëse janë, nuk shihen... Unë të dua, por nuk di të të them si, kur, nga ku, ... të dua kështu thjesht, pa ndërlikime apo krenari, ... Kështu di të të dua unë, vetëm në këtë mënyrë ... jo tjetër, të dua si veten. Këtu, jo veten në kuptimin primar, egoist, (unë pastaj të tjerët), si veten në kuptimin 'të ndjej pjesë të tërë vetes sime', një vete (person) brenda meje. Poezia për Mua: NJË ALUDIM KREJT METAFORIK PËR "shpirtin binjak" po ta thoshim kështu, por që unë preferoj më shumë "TË VETMEN DASHURI TË NDJERË NDONJËHERË, ATË QË PËRJETË DO TË JETOJË BRENDA NESH, SI TË ISHTE ESENCË E TRUPIT DHE MENDJES"... si bima që kurrë nuk lulëzon por mban brenda dritën e luleve të fshehura, gjëra që duhen fshehtas, në sekret, mes hijeje e shpirti ... Diçka që pashë në net: dy persona të ndryshëm kanë përkthyer nga origjinali të njëjtën poezi të Pablos, dhe njëri thoshte për atë që ka përkthyer versionin që unë solla (e habitëshme koinçidenca në këta dy vargje): “thanks to your love... solid fragrance... etj” Por, thoshte, në spanjisht “el apretado” që do të thotë fjalë për fjalë binding – kufizues, rrethues, që do të thotë 's’të le të lëvizësh, të veprosh, të ndryshosh, ...'Kjo më bën të shpreh një dyshim timin për cilësinë e përkthyesit "tone" anglisht folës/shkrues, megjithatë, supozojmë që poezia të jetë shkruar kështu në anglisht nga vetë Pablo, pasi mendoj se duhet të kem origjinalin në spanjisht për ta verifikuar, prandaj po vazhdoj me këtë version...
PO PABLO ÇFARË NDJEN????!!!!!
Pablo, jo Neruda poet por njeriu i dashuruar, nuk ndjen pasionin që djeg mishin, nuk ndjen dëshirën epshore... Pablo do jetën, Pablo e do atë (vajzën, gruan, femrën) sepse pa të nuk bën dot; sikur të provonim një ALTERIM të asaj që ka thënë DESCARTE'i, - "JE PENSE, DONC J'EXISTE" (UNË MENDOJ, NDAJ EKZISTOJ)... e pra, Pablo këtu ka thënien e vet: UNË TË DUA, DASHUROJ, NDAJ EKZISTOJ. Ndërtoni para syve të mendjes suaj hologramën (projektim 3 dimensional i paprekshem, i tejkalushëm), e një njeriu. Që ta bëjmë atë të prekshëm, ta sjellim ku jemi ne, duhet brumë, përbërje, përmbajtje, (teksa ne kemi tani veç formën ...ee?!). Kjo është ajo çka ndjen ai për gruan e cila, nëse mungon, e zbraz Pablon. Pablo nuk thotë dot se dashuron, por ai e bën këtë... lulet nuk lulëzojnë... drita e luleve të fshehura... Pablo do si një gonxhe ekziston. Pablo jeton prej saj, si bima prej tokës... falë dashurisë tënde njëfarë arome e përhershme (solide), buruar nga toka, jeton brenda meje fshehtësisht...
Shpjegim koncepti: fragrance, nga anglisht 'aromë', pra scent ... kjo e fundit është fjalë e përgjithshme, pra që i referohet çdo fenomeni, gjëje, që provokon nuhatje, pra "erë". Fragrance - origjinë latine. Fragrare - me lëshu erë/aromë. Imazhi që më krijon mua fjala anglisht: AROMË APO ÇFARËDO QOFTË AJO, DELIKATE, E RAFINUAR, DHE E FORTË (QË PËRHAPET DHE MBETET SI ERA E PARFUMIT), QË JO THJESHT ËSHTË, POR RRJEDH SI GJAKU NË VENA. DIÇKA, për mua PARALELE NË FUNKSION ME ETERIN. Pra, ja çfarë ndjen zemra e Pablos, TI, GRUA QË UNË DUA, JE ETER PËR MUA...
............
(Gazeta "Ndryshe"suplemeti, Qershor 2008)

Shënim: Ky është emri shkencor latinisht për “salt-rose” përmendur në poezinë e Nerudës, shpesh njohur si trëndafil i egër apo deti... kjo bimë, në Azi - si p.sh. Japoni - është e klasës manjoliopsida, rendi rosales.
Ky spjegim jepet për të bërë më të qartë imazhin në poezi dhe kjo më poshtë është foto nga net’i për këtë lule.

Friday, May 22, 2009

NDAJFOLJET

Lozonjare të papesha
që pas çdo tangoje kërkojnë folezën
si bletëza këmbënektar kapur për krahësh
bëjnë rreth pa porta
solisti në mes je Ti.

Pa to do shembeshin jetët shpërbërë
në humusin e çastit tretur
koha si trung i zhveshur do përgjunjej
hapësira do rrudhej pa muzgun
e pa Afërditën agimi s’do shkëlqente si Agim.

Gurët do gremiseshin e bashkë me ta boshësia
mendimi s’do kish enë, ku të qëndronte?!

Ndërsa ne të dy
do ndiznim qirinj imagjinarë përshpirtjesh
që s’mundëm të ekzistonim
diku, dikur
bashkë një çast
vetëm për vetëm...

1 comment:

Mimosa said...: Lindita,ishte kenaqsi per mua te lexoja shkrimet e tua.
Poezia jote te shperngul nga bota reale dhe te ngjit ne endra te magjishme.
Sot sapo shijova pak nga shkrimet e tua. Do te kthehem dhe rikthehem prape.
Mimoza Hametaj; June 24, 2009 at 9:05 AM

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)

KËSHTU DO KISHTE NGJARË

Rekuiem

E ndjera gjyshja ime, e bardha Hatixhe
Do zbriste që nga lart butë butë si bora
Do shtynte mengadalë derën mos na zgjonte
Me një ibrik që kurrë s’iu nda nga dora.

Si pupël lehtë do hynte në sallon
Do zbrazte ujë mbi lulet një nga një
Një asparagusi do t’i thosh ca fjalë
Si pëshpërimë, a ndoshta dhe me zë.

E kur të ndjente hapin tim nëpër shtëpi
Do vinte të më hidhte krahëve një fanellë
Do më tregonte për një gjeth të porsaçelur
Për një zambak që ditë më parë kish mbjellë.

Ç’i do kaq shumë lule noni1 , do t’i thosha
Një vazo mbaj a dy mjaftojnë në sallon
Ajo do më shikonte e habitur si fëmijë
Që dic të thotë medoemos kërkon.

Çdo lule është një shpirt edhe një fjalë
Ne pleqve s’ka njeri të na dëgjojë
Lules i flas e fletët fërfërin me këngë
Më sheh të qaj, e nis me gjethe të vajtojë.

E ndjera gjyshja ime e dhimbsur, Hatixhe
Do zbriste butë butë që nga lart si bora
Do shtynte mengadalë derën mos na zgjonte
Me një ibrik që kurrë s’iu nda nga dora...

ME KRITIKËT PËR KRITIKËN

"Një penë e fortë është konçize. Kjo do të thotë që çdo fjalë të përcjellë informacion"
Kjo këshillë e William Strunk, nënvizuar në "Elementët e stilit" më kaloi në mendje si ngacmues i meditimit pas leximit të shumë kritikave të sotme letrare, ku ndihet zhurmshëm tamburi i butaforisë. Ndërkohë, përkundrejt kësaj, zvogëlohët e mblidhet kruspull kritika profesionale dhe fjala filozofike e analizës së veprës.
M'u duk titulli i duhur "Me kritikët për kritikën" pasi sot u gjenda realisht në një atmosferë diskutantësh që më orientoi në një mendim disi analitik, ngacmuar nga pyetja "Ku janë kritikët?".

Të përditshmet

Një pjesë e mirë e artikujve në shtypin e ditës tentojnë drejt bujës dhe zhurmës me iluzionin se këto janë ajo që quhet sensacion. Del libri i një autori dhe vrapojnë të shurdhojnë portat e joshjes me lloj lloj ekzagjerimesh, figuracionesh, lavdëratash e himnizimesh deri në atë pikë sa që autorët kandisen të kenë zili vetveten. Nën petkun e 'kritikës' shfaqet sheshit reklamimi për shitjen e librit dhe të …autorit. Personalisht, edhe sikur ta meritoja, nuk do lejoja kurrë të bëhesha personazh-pre i rubrikave të tilla që, më shumë se asgjë, luajnë rol negativ në të gjitha kuptimet. Dhe jo vetëm për arsyen se nuk dua kurrsesi të bie në kurthin e pëlqimit të vetvetes. Më shumë se çdo gjë sundon vetëdija dhe hapësira e njohjes se, kjo zhurmë boshe të vendos përballë autorëve të vërtetë për të cilët, çuditërisht, heshtet. Heshtet nga shtypi, heshtet nga kritikët, heshtet nga vetë ata, krijuesit.
Modestia e autorëve të vërtetë shfaqet në këto raste si pjellë e nivelit të tyre krijues. Ata vijnë tek lexuesi me një investim të madh moral e psiqik - vijnë pa kompromis, pa zhurmë, në të shumtën e rasteve pa sponsorë, dhe, fare padrejtësisht vendosen përballë artikujve "kritikë" krejt qesharakë e absurdë, për emra pa emër. Në moralin e tyre qëndrojnë në konflikt të përjetshëm dëshira për t'iu kushtuar dhe dhuruar lexuesve me mënyrën se si duhet bërë kjo. Dhe, mënyra më e mirë, e pranueshme dhe e ndershme, është ajo e angazhimit të një kritike serioze e të rezultatshme profesionale. Po, ku është ajo?! Dhe, kush janë ata?! Dhe akoma, pse heshtin ata?!

Interneti

E njëjta zhurmë, e njëjta rrenë, e njëjta fryrje. Vrapojnë derisa përflaken në fytyrë, tensionohen pa shkak e mezi marrin frymë "kritikët" e listave, … dhe, rezultati?! Mali i kritikës mbarset nga kotësia dhe pjell papërgjegjshmërinë. Mosvlerat bëhen vlera, rimuesi bëhet vjershëtor, plagjiatori shkrimtar dhe matësi i thjeshtë numëror sfidon botën - shqiptarët dalin populli ku në çdo tre vetë, njëri është poet, në çdo pesë, një shkrimtar, etj. etj.
Më habit fakti se si në listat e shumëlexuara mungojnë zërat e mençur vlerësues; më habit ky fakt sepse asnjë linjë më shumë se sa interneti, nuk jep hapësira dhe liri kaq të mëdha për t'u shprehur pa ekuivoke në lidhje me kritikën në përgjithësi dhe atë letrare në veçanti. Por edhe këtu, i njëjti fenomen. Edhe kur ky stereotip i pjesëmarrjes del jashtë "shinave" dhe, në arenën e forumeve elektronike shfaqet ndonjë kurajoz që nuk bën dot pakt me hipokrizinë, atë e mbysin po ata zëra që pak më parë janë çjerrë duke lëvduar çdo gjë që vetëm art dhe vlerë nuk është.
Të paktët janë profesionistët (nuk e gjej me vend të përmend emra), por më të shumtët janë ata që shtrihen sa gjatë e gjerë dhe zaptojnë kompetencat pa i patur ato. Të vjen keq, por më shumë ndihesh i ofenduar kur kandisesh të lexosh një kritikë; fjalë të zgjedhura, të mëdha, ngasje, impulse, imazhe se do kesh në dorë një kryevepër - kur papritmas vjen ilustrimi me citime. Po ç'të lexosh ?! Zoti na ruajtë!. Fyese për lexuesin e nivelit dhe akoma më fyese për autorët prodhimtarë të vlerësuar nga një publik i zgjedhur dhe nga emra të shquar të fushës.

Çfarë mungon?!

Është vepra ajo që ndihmon lexuesin të hyjë thellë në thelbin e botës artistike të autorit. Vazhdimisht i kam ndjekur zhvillimet në letërsi dhe rregullisht lexoj filozofinë. Tek - tuk e gjej veten brenda ndonjë tendence krijuese që në fakt më pasuron mendimin. Mirëpo, një ndjekës i rregullt i artit të të shkruarit, e ndjen informacionin përgjysëm kur kritika e vërtetë mungon, kur kritika nuk i vjen në ndihmë. Sëbashku me kritikën zere se është braktisur edhe vepra letrare. Si lexues, unë mbetem në mes të udhës dhe, zëra të gënjeshtërt kërcënojnë shijet e mia deri në shpërbërje. Mungon sinjali orientues 'Kjo vepër ka këto vlera' dhe ndërkohë uturin sirena çorientuese 'Mosvlera është vepër'.
Mungon kurajoja për të mos bërë lajka, ndërkohë që lajkatarëve dhe sufiçientëve sa s'po u këputet qafa nga servilizmi ndaj parasë apo emrit - vepra as që hyn në punë (!!!)
Pulsojnë alarmante pyetjet:
-A ekziston një kurajo e tillë që kritiku të spjegojë se sa në një vepër gjendet motivi i kërkimit të vetvetes, por që në fakt, i bën autopsinë dhe zbulon shoqërinë e sotme dhe gjithë atmosferën që atë rrethon?!
- A ekziston një moral dhe përgjegjësi e tillë që kritiku t'i dalë përballë
publikut dhe të spjegojë se pse nuk vlen një vepër?!
- A ekziston një argument përkundrejt idesë "shkruaj si shkruaj, punë për mua, mjafton që ofrohem si vlerë"?!
- A ka një nivel të tillë profesionalizmi në këtë fushë që të mos e devijojë kritikën analitike në një koment mediokër në boshllëk?!
- A ekziston një kriter kritik për të cilësuar, titulluar, emërtuar një krijues si shkrimtar, poet, publiçist, dramaturg, etj.?!
Dua të nënvizoj këtu për t'u tërhequr vëmendjen gjithë atyre që më lexojnë se, gjatë shkrimit të këtij artikulli, as që kam tentuar të largoj sadopak ngarkesën emocionale që më japin gjithë sa thashë më lart, sepse është pikërisht kjo, pra ngarkesa emocionale, ajo që më ndihmon të jem e vërtetë në çfaqjen e gjykimeve të mia mbi këtë çështje.

Ku janë kritikët?!

Duke pretenduar se njoh sadopak proçesin krijues, pa patur aspak frikë nëse jam në zotërim të kompetencës për ta bërë këtë (përderisa nuk po dëgjoj ende zëra kompetentë ta bëjnë këtë), m'u desh që të luaj rolin e kritikes duke sjellë shqetësimin tim para jush. Mirëpo, (një 'mirëpo' shumë e rëndësishme kjo), mua më duhen ata, të vërtetët, që të mos ndodhë pastaj të na vijë keq për autorët. E kam fjalën për ata që kanë 'doganë' në vlerësimet që bëjnë dhe që marrin përsipër përgjegjësi mbi fjalën e thënë. Është për të ardhur keq kur, nga mungesa e kritikëve profesionostë, shumë autorë me vlera të zëshme, 'e presin' kritikën apo gjykimin e veprave të tyre nga njerëz pa kurrfarë njohje a rëndësie në fushën përkatëse, ku, ata që bërtasin më shumë janë pseudot, që edhe këta vetë janë pjellë e pseudokritikës. Epra, ja kush na qenkan kritikët - të bujshmit e pamerituar! Këta, bëhen të vetmit kritikë të autorëve që në fakt spikatin në vlera, dhe, këta të fundit, vihen përballë dilemës "të jesh apo të mos jesh" pa kritikën (ose me këtë lloj kritike).

Arti, po edhe kritika!

Arti edukon shije - lexova diku. Por shije edukon edhe kritika si krahu tjetër orientues. Në një atmosferë ku talenti manipulohet si i paqënë, dhe ku mungesa e tij si prezencë, ka gjasa që shijet të denigrohen dhe jo vetëm ato të publikut por edhe të vetë autorit.
Kritika në përmasa gnoseologjike, bën të vlerësueshëm artin e vërtetë, bën të mundur rritjen dhe zhvillimin e këtij arti, bën të realizueshëm edukimin e shijeve të mirëfillta artistike.

Dhe në fund

Le të jemi të vërtetë. Ta lemë të shprehet gjithsecilin, por të mos i ngremë monument të patelentuarit, atij që nuk sjell asgjë të re në art, për të mos thënë se ka shumë nga ata që sjellin plagjiaturën. Le t'i themi bejtexhiut - bejtexhi, poetit - poet, zhgarravitësit - i paaftë, pseudos - i padenjë, shkrimtarit e piktorit - mjeshtër, e kështu me rradhë. Të zgjojmë nga gjumi kritikët e heshtur profesionistë dhe të nxisim ata që kritikën e kanë në përbërje të talentit të lindur.
Nëse mundemi të vlerësojmë, le ta bëjmë këtë me argumente, duke patur në fokus veprën e jo emrin, cilido qoftë ai emër - i të afirmuarit apo jo, i mikes apo të afërmit, i mjeshtrit apo fillestarit, i të qëmtuarit apo të rastësishmit.
Nëse nuk mundemi të vlerësojmë, të paktën të mos gënjejmë të tjerët dhe veten. Kritika nuk ka kurrfarë lidhjeje me keqardhjen, por nëse do ta perceptonim si të tillë gabimisht, le t'i referohemi W. Xheims:
"Njerëzit e mençur ndjejnë aq pak keqardhje sa munden."

Pse të mos bëhemi të mençur?!

(Botuar internet; art caffe; gazeta “Shkodra”; gazeta “Sot” Nëntor 2007, )

ESÉ PËR PORTAT E NJË HANI NË FUNDJAVE
(Pranë kritikës rreth një “fabule” politike shndërruar në vepër nga Minella Aleksi)

Në një kuptim krejt tjetër, ato u bënë portat e hyrjes drejt interpretimeve të reja të politikës së vjetër; u bënë portat e të kuptuarit ndryshe të mënyrës së pandryshuar të ushtrimit të pushtetit; u bënë portat e një njohjeje alla pamfletike që ti e sjell shumë hollë dhe të sinkronizuar rrjedhshëm nëpërmjet dialogjeve. Në logjikën sokratike, arkitektura e shkrimit të kujton sofizmin po aq sa nuk është sofizëm. Në stilin platonian, dialogu kthehet në një filozofi analitike ku fjala kalon nga një shteg në tjetrin, por kurrë nuk bie në tokë. E, në një atmosferë të tillë jostatike, jo të ngrirë, të papërqasur me ndonjë lloj tjetër më parë, lexuesi i mirëfilltë gjen në çdonjërin personazh Zarathustrën e ditëve tona; një Zarathustrë që ka zbritur tashmë nga kodrinat e filozofisë së Mbinjeriut dhe është vendosur në një Han të çuditshëm frymorësh të çuditshëm; me dy Porta të mëdha nga hyjnë dhe dalin dy Shefa të mëdhenj, në prag të të cilave janë vendosur dy lëkurë kameleonësh në vend të Flamujve me një ngjyrë; me dy pikëpyetje si çengela të përjetshëm absurdë: Ku jemi?! Çfarë bëjmë?!
Nuk di pse dhe si u gjenda në këtë temperaturë mendimesh teksa lexoja shkrimin. Fakti që ndjehem e ngacmuar të them ca fjalë rreth kësaj – vepre, do ta quaja pa droje – pra, ky fakt tregon se sa në këtë vepër unë kam gjetur një filozofi të njohur , por të pathënë në këtë formë. Kur ua thashë këtë kolegëve të mi, më aprovuan bindshëm duke ma shfaqur si një të vërtetë evidente. Por nuk është kjo ajo që ka rëndësi. Është e autorit mënyra, për më tepër mjeshtëria e tij e përdorimit prej tij të një bagazhi të konsiderueshëm vlerash proverbiale, ajo që e sjell krijimin si një gjë krejtësisht të re.
Çdo fjalë apo fakt, çdo mendim apo situatë, çdo interpretim apo koment, është vendosur në trup të krijesës së Minellës sipas një mënyre krejtësisht individuale, dhe kjo, në sytë e mi shfaqet si një gjë që diku e kam ndjerë e prekur, dikur e kam njohur dhe provuar, por kurrë nuk e kam hasur të formëzuar kështu, në një trup shkronjash, artikulimesh dhe analizimesh të kësaj ngjyre.
Është e dukshme se më pëlqen. Ndërkohë që lexoj, koshienca fillon të shoshisë paqartësitë e mia në lidhje me elementët që dallojnë gazetarin e rëndomtë nga një autor – publiçist do thoja, pa u tutur nga imja. Tashmë gjej të kem kuptuar se Aleksi qëndron larg gazetarit po aq sa qëndron pranë publiçistit, pamfletistit, pse jo, referuar etimologjisë së termit, edhe pranë shkrimtarit.
Një e mirë më shumë që ju njoha nëpërmjet shkrimeve.
Kemi këmbyer nja dy mendime, e, kujtoj të kem thënë se shumë prej shprehjeve që ai ka përdorur në vepër, unë i kam të njohura. Më është përgjigjur me shumë skrupulozitet se, pikërisht kësaj i trembej disi, kur mendonte gjykimin e lexuesve. Sipas meje, jo. Nuk mendoj se është e argumentuar kjo lloj frike. Në gjykimin tim, ashtu si në gjykimet e çdokujt të mundshëm, afrimi i shprehjeve në një formë të re, vendosja e tyre në situata të ndryshme nga të mëparshmet, ndërthurrja e fabulës së tyre me fabulën e autorit, pra, fabulën që ky kërkon të krijojë – gjithçka shfaqet në një tjetër identitet. Kjo e bën Aleksin me lexues dhe, si i tillë, je autori.
Edhe më, për diçka që dua ta dekonspiroj: pa e kuptuar përthithesh nga shtjellimi i fabulës dhe përfshihesh në zhvillimin e saj sikur të ishe personazh. Dhe kjo, është krejtësisht personale, nuk di si mund të ndjehet një lexues tjetër. Puna është se, duke qënë në Shqipëri dhe çdo çast përballem me të vërtetën e saj praktike, e gjej veten me të drejtën për të cilësuar aktuale gjithë sa thua dhe interpreton sipas mënyrës tënde origjinale. Përfitoj nga rasti të them edhe se, interpretimet që emigrantët i bëjnë situatës në Shqipëri, në të shumtën e rasteve nuk përputhen me aktualitetin, me ndryshimet e vazhdueshme në psikologjinë e shqiptarëve që jetojnë brenda kufijve. Herë herë, prononcimet e tyre për situatat politike që ne kalojmë këtu, në shtëpinë tonë, nuk vijnë në linjën e realitetit; herë herë, në shkrimet e tyre gjen mendim te vjetëruar, të papërditësuar. Bie në sy lënia në harresë e zhvillimit psikosocial të një shtrese të konsiderueshme të shoqërisë që, edhe pse nuk është e zhurmshme, ka aftësinë të vlerësojë dhe më pas të ndikojë relativisht në politikë. E, kjo shtresë nuk është as më shumë e as më pak nga ç’janë personazhet e mençur të Hanit...
Ja, këto ishin çfarë desha të cilësoja për shkak të përshtypjeve që më la “Hani...”

Edhe një gjë. Ajo që më bën të ndjehem e ndryshme në vlerësimet e mia, por jo e papranueshme, nuk është thjesht vetja ime e ndryshme. Gjithkush është i ndryshëm. Më shumë është fakti që, në kushtet e kalimit disa herë nëpër duar të një vepre, krijon imazhe më të qarta në lidhje me hapësirat e përdorimeve konceptuale. Dhe, të krijosh imazhe të qarta, mendoj se do të thotë ta kesh perceptuar problemin me shqisat e tjetrit.
(Gazeta "Sot" 2007; Fjala e lire 2008)

PËR POEZINË E ARDITËS

Poezitë e Ardita Jatru kam kohë që i lexoj. Nuk do të isha në gjendje të thosha diçka në lidhje me të nëse nuk do ta kisha ndjekur poezinë e saj që prej 2 a 3 vitesh. Me këtë dua t'ju le të kuptoni se e njoh poezinë e saj për aq sa është botuar dhe të mos mendoni se po flas në ajër. Nuk ka aspak rëndësi se si e vlerësoj unë atë poezi. Sepse, e vetmja gjë që duhet bërë kur vlerëson dikë në lidhje me krijimtarinë, cilado qoftë ajo, është të jesh i kujdesshëm. Ky kujdes udhëhiqet nga fakti se vlerësimet janë gjithnjë subjektive. Kurrë nuk mund të ketë vlerësim objektiv për gjëra subjektive (për shembull - kush është ai që më bën mua ta quaj me vlerë, të nivelit ose jo, një poezi e cila më bën vetëm të qaj e të qaj papushim, më ngarkon me pesimizëm dhe nuk ma mbush shpirtin me motive për të bërë përpara ("pesimist dhe buzë greminës jam vetë" do thosh dikush. Shembulli e thote, jo unë!). Në të njëjtën konsideratë qëndron dhe e anasjellta. Aq më tepër kur bëhet fjalë për artin. Për rastin në fjalë do të thosha se poezia buron nga brenda njeriut. Ajo trasmetohet ashtu siç është ndjerë, siç ka ardhur. Por, kjo poezi nuk mund të brendësohet njësoj nga të gjithë ata që e lexojnë, qofshin këta poetë ose jo, qofshin lexues të rregullt të saj ose jo. Gjithsecili e pranon atë në formën që natyra e tij e brendshme ia pranon . "Ne - thotë Antoni Gidens, një nga sociologët më të njohur - duam ata që na ngjajnë". Po, a jemi të gjithë të ngjashëm me njëri tjetrin? Kurrë! Gjithsecili ndjen dhe brendëson ndryshe nga të tjerët. (Ketu po bej nje paranteze e po ju shtie ndermend se, edhe nese duam ata qe nuk na ngjajne por na plotesojne, te mos harrojme se plotesohemi nga ata qe kane perberje te ndryshme ne, por gjithnje ne sensin pozitiv - pra jane dikush me shume se ne) E, meqe e kishim fjalen tek nje poezi e caktuar duhet marre parasysh qe brenda kontigjentit qe e lexon ate gjenden 2 pjese; njera qe e pranon si te gjetur, te bukur, te nivelit, te ndjere dhe nje pjese tjeter qe nuk e pertyp dot. Mirepo, kujdes! Ne te dyja palet ka shume rendesi se cili eshte ai qe vlereson...sepse eshte ndryshe nje qe shkruan, dmth nje poet (qe eshte patjeter edhe lexues) dhe nje qe lexon dmth lexues (qe nuk eshte patjeter poet). Nuk mund te behemi vleresues te asaj qe e njohim se jashtmi, cka dua te them se lexuesi mund te shprehet "me pelqen" ose "nuk me pelqen" por kurrsesi te shprehet "eshte poezi e nivelit". Kjo me shume se kujtdo i takon poetit. Sepse poeti ka perjetuar gjendjen kur shkruhet nje poezi, ka perjetuar frymezimin, muzen, ka perjetuar dicka pertej realitetit, dhe nisur nga ky kendveshtrim, ai me mire se kushdo mund te jete tolerant dhe per sa mundet objektiv ne vleresimin e nje poeti tjeter. Se sa e nivelit eshte nje poezi e tregojne me se miri shume gjera; e para mesazhi qe ajo percjell, cila eshte filozofia, fabula qe ajo trasmeton, sa te gjetura jane figurat e perdorura, sa fuqi kane vargjet te te bejne te rrish menduar per ca caste, sa te afert e gjen problemin e poetit me ate tendin, a ndihesh personazh i vargut qe te ka sjelle poeti a jo, si e trajton jeten ky poet (dhe kjo eshte shume e rendesishme, ndoshta nje teme per te cilen do t'ju shkruaj me vone). etj etj si keto. Sa me shume njerez e gjejne veten ne vargjet e poetit dhe sa me pak elozhe t'i behen poetit, aq me shume vlera merr ai ne krijimtarine e vet. Madje, ku ka me fisnik se nje poet qe nuk pranon elozhe...eshte i vetem ne llojin e vet. Nuk di pse m'u kujtua Niçe (Nietzsche) kur thote: "Ju shihni lart kur kerkoni te lartesoheni. Por une shoh poshte sepse jam lart... Dhe, kur jam lart jam gjithnje i vetmuar" Keshtu foli Zarathustra.
(art cafe 2006)

ETIKA NUK ËSHTË PJELLË E GRADAVE DHE DIPLOMAVE - ATO BËHEN MJETE NË SHËRBIM TË SAJ

G,
sikur të më njihje më mirë nga të gjithe, ti, pa dashje ke "ngacmuar" nervin tim shëtitës nëpër këto lloj temash që, më shumë se çdo gjë tjetër bëjnë të zhvillohen dialogje me vlerë. E pse jo?! Edhe të këndshme, mjaft të mendojmë se kënaqësitë intelektuale prej diskutimeve të tilla burojnë.
Etika e të shkruarit! Eh, është një koncept shumë më i gjërë nga ai që u bë shkak për të ndezur shkëndijën e këtij Dialogu.
Pjesë e asaj që e bën njeriun specifik, krejtësisht të ndryshëm nga të tjerët, është aftësia për të përdorur gjuhën, e kështu, ai të mundet të komunikojë e të zgjidhë çdo lloj problemi brenda e jashtë vetes. Pikërisht, shpesh e më shpesh, konsideratat etike për t'iu drejtuar tjetrit dhe publikut në përgjithësi, bëhen pengesë për të shfaqur hapur mendimet personale dhe jo vetëm kaq; gjithkush fillon t'i mbushë mendjen vetes se eështë treguar "fisnik" duke i thënë gjërat sipas mënyrës së tij. Këto konsiderata, pra konsideratat etike, sidoqoftë, janë tepër të varura nga individi dhe prandaj, sipas konceptimit tim unë i shoh njësoj si çështjen e gustove - ato nuk diskutohen. Deri këtu çështja nuk përbën "çështje". Liria e të shprehurit përputhet me njëfarë natyrshmërie dhe pranohet lehtësisht prej të tjerëve.
Dialogun tim në lidhje me çështjen që përbën "çështje", do ta nisja me disa shembuj nga jeta ime e përditshme.
Shembulli 1
Mami, me thoshte vajza ime 8 vjeçare, lojën e fiton gjithnjë Elka, unë asnjëherë nuk kam fituar. Por nuk e kuptoj, pse babai Elkës na rri në këmbë si roje kur ne luajmë?!
Babai Elkës është mjek pediatër.
Shembulli 2
Komshiu qe banon nje kat siper meje ka nje makine rrangalle me te cilen siguron buken e gojes. Pothuaj cdo dite ai u ben nga nje xhiro me makine femijve te pallatit dhe u gezohet atyre sikur te ishin te tijte.
Komshiu im eshte i pashkolluar.
Shembulli 3
Djali im vazhdon studimet per informatike. Pirrua, thote ai, merr vetem 10.
Nena e Pirros eshte pedagoge ne ate shkolle
Shembulli 4
Me thone se shprehem "tmerresisht" shqip dhe me etike.
Une nuk kam kryer asnje prej shkollave qe te kene patur ne currikulat e tyre gjuhesine.
Shembulli 5
Kolegia ime ben zhurme per zotesine e saj ne diskutime. Shpesh here devijon nga tema qe trajtohet.
Ajo pranon mbeshtetje nga nje koleg tjeter qe "kercenon".
etj, etj, etj
Te gjithe shembujt qe solla flasin per etike individuale te te sjellurit.
Me shume se kaq, ajo qe rrekem te them nepermjet ketyre shembujve eshte se menyrat e te sjellurit dhe te shprehurit jane ceshtje e te gjitheve kur ato hyjne ne nje auditor te gjere. Prandaj eshte mese e domosdoshme te behet kujdes; kujdes per te mos cenuar tjetrin (ate qe te sheh, ate qe te degjon, ate me te cilin komunikon verbalisht) por edhe kujdes per te mos cenuar veten. Ky kujdes, mendoj, patjeter qe konsiston dhe gjendet i shprehur brenda unisonit Perberje - Cfaqje (pse i shkruaj me germa te medha? Ceshtje e etikes sime te te shprehurit!) Dhe, ne rastin konkret, nese Cfaqja e ka gjetur rrugen nepermjet dokumentimit te zyrtarizuar (diplomave, masterave, gradave) me perberjen ndodh krejt ndryshe; ajo e gjen shtegun dhe del ne pah nepermjet perdorimit te gjuhes, nepermjet menyres se te shprehurit. Nese keto te dyja, do te thoja, nuk e mbeshtesin njera tjetren, ka gjasa te medha qe auditori te fokusohet tek ajo qe perben shqetesim dhe qe, ne rastin tone, eshte etika e te shprehurit ne publik per persona dhe emra te percaktuar qarte.
Duke perfshire pervojat e mija dhe per veten ne aspektin e vleresimit te zyrtarizuar, mendoj se certifikatat, gradat, diplomat, nuk jepen si vleresim i etikes se sjelljes apo shprehjes se njeriut.
Nuk di per te tjeret, por mua me shkon ndonjehere ndermend se mes jush, apo dhe mes atyre qe na lexojne, mund te kete persona teper te plotesuar si ne aspektin profesional ashtu edhe ne ate personal. Nuk eshte per t'u cuditur pse ata nuk bertasin per arritjet e tyre - ceshtje e etikes se tyre te sjelljes.
Te gjitha sa thashe flasin per nje sjellje etike te caktuar. Asnjera prej tyre nuk eshte e ngjashme me tjetren dhe per asnjeren une nuk kam aftesine te sjell argumente bindes per aresyet pse ndodh keshtu. Ajo qe desha t'ju them ketu eshte pikerisht: Etika nuk ka nje perkufizim te sakte. Nese gjithkush prej nesh do te kish lexuar me vemendje gjithcka te servirur prej mendjeve te ndritura ne lidhje me ceshtjen e Etikes, do te gjente se asnje prej tyre, qe prej Aristotelit e deri tek Etika e Sartrit, nuk ka mundur dot te jape nje perkufizim te qarte mbi Etiken e sjelljes dhe te te shprehurit.
POR - dua t'ju terheq modestisht vemendjen - GJITHSESI Etika e te shprehurit ka disa norma domosdoshmerisht te zbatueshme te cilat e ndihmojne njeriun te cfaqet ai qe thote se eshte, ose, akoma me shume, ai qe te tjeret thone se eshte.
Ne konceptin tim, diplomat apo masterat nuk jane nje veshje, nje kostum, i ngjashem me antiplumbin qe policet veshin. Diplomat nuk e imunizojne njeriun ndaj shigjetave te debatit apo mendimeve te kunderta. Diplomat thjesht "te japin nje dore" te shprehesh me qarte, me bindshem, me me nivel ne bisedat per cfaredolloj ceshtje qofte.
Miq te art-cafe'se,
Ne perkufizimet e dijetareve, Etika eshte ajo qe merret me veprimet qe mund te quhen te drejta ose te gabuara, te mira ose te keqia, te deshirueshme ose jo. Pervec kesaj, Etika merret edhe me pergjegjesine vetjake te nje personi, me detyren ose detyrimin per sjelljen e tij.
Ajo me te cilen duhet te biem ne ujdi eshte se ne perballemi vazhdimisht me kerkesa ose "imperativa" per tu sjelle ne menyra te caktuara

AUTOGRAF

Autorit tri fjalë
Mendimit tri kohë
Përjetimit tri përmasa

Të lexosh një libër, do të thotë të prezantohesh me një autor. Të lexosh një të dytë prej tij, do të thotë të kuptosh të parin. Të lexosh të tretin, do të thotë ta pëlqesh atë si autor. Të kërkosh më pas që të lexosh çdo libër të një autori, do të thotë se e njeh veprën e tij.
Këtë që sapo thashë, nuk e kam lexuar askund. E thashë në këtë formë vetëm pasi ndjeva, kuptova dhe njoha gjithë krijimtarinë e K. Traboinit.
Janë katërmbëdhjetë libra, në arsenalin e të cilëve renditen vlera artistike, historike, etiko-estetike; vlera të kuptimit esencial të jetës në proces; vlera të komunikimit njerëzor të ngritur në art si vlera më e spikatur sociale…përmbi të gjitha, katërmbëdhjetë libra me pasuri gjuhësore, që i shtohen themelit të vlerave kombëtare.
Prej tyre janë shtatë me poezi, lirika, dhe një album poetik. Por është e pamundur të mos e gjesh lirikën dhe poezinë edhe në librat e tjerë, ku proza duket të jetë vendosur në një pentagram dhe jo në një faqe të zakonshme libri.
“ItakaGrua” më erdhi këtë mbrëmje të 1 Nëntorit 2008 si dhurata më e bukur që mund t’i bëhet një njeriu të dashuruar pas librit. Por unë jam një grua dhe, si e tillë, kam në duar një dhuratë më shumë: librin dhe vetveten. Mënyra se si depërton tek unë fjala poetike që më vjen nëpërmjet ItakësGrua, është e vetmja gjë që më shkujdes nga vëmëndjet për të bërë vlerësime. Tendenca për të thënë diçka që vetëm se stoliset me pëndët e vlerësimit, s’është gjë tjetër veçse përpjekje e pashpresë për të thënë atë që në mënyrën më të përvetëshme e thotë poezia autentike dhe mua, do të duhet të hyj brenda asaj bote, porta e së cilës hapet nëpërmjet vargut.

Titulli dhe përkatësia
Shfletoj dhe gjej në një prej faqeve poezinë që i përket titullit. E thjeshtë, si një këngë me ritëm deri diku folklorik, më duket se thotë shumë pak për atë ItakëGrua që qëndron në bashin e poezive. Athere bëj diçka të pazakontë. U vendos si titull “ItakaGrua” shumë prej poezive; si “Lirika në detin e sirenave”, “I dashuruar me një karficë”, “Zhvishu”, “Si Zorbë”, “Ego poetike”, “Pengjet e mia”, “Kuti i vlerave”, “Hajku i vdekjes”, etj. Bëjeni dhe ju. A nuk duket se është titulli që ka copëza shpirti nga cilido varg, nga cilado poezi?!
Duket si lojë fjalësh, por nuk është. Emri-Grua dhe Itaka-metafore, ose anasjelltas, rrinë aq bukur në njëra tjetrën, në një harmoni të papërsëritshme. Ato zhvendosen herë njëra dhe herë tjetra në krye të fjalës dhe ma lëvizin mendimin, ma trondisin shpirtin sikur të jem e pranishme njëkohësisht në dy botë.
Midis tokës dhe detit, midis pritjes dhe kthimit, midis harresës dhe mallit, midis vuajtjes dhe arritjes, midis dëshirës dhe pamundësisë, bëhem GruaItakë që prej zanafillës,
e vetëdijshme për çfarë më parë nuk dija nga vetja.
Më vinë ndërmend legjendat, copëz prej të cilave jam, copëz prej të cilave bëhem.
Nuk di në jam Itaka apo Gruaja. Njëra prej të dyjave ecën përbri meje, por nuk shihemi.
Jemi brenda njera tjetrës, por nuk njihemi. Jemi kuptimi i tjetrës, por nuk e dimë.
Vjen Poeti të na e thotë!
Mishëruar në njëra tjetrën si një e vetme, transformohemi fuqishëm në tre elementë jetësorë të domosdoshëm, në tre dimensione gjigande të pamatshme, në tri vlera të pushtetshme pa kufi.

Mëmëdheu i mishëruar
Shihem në pasqyrë dhe harroj fytyrën. Bëlbëzoj ca vargje homerike me pamjen e portave të Itakës: “Këndomë, o Zanë, të urtin burrë që u end
Për sa vjet poshtë e lart pa plang, pa shtëpi
Si shtroi përdhe të shenjtat ledhe t’Trojës
……………
Shumë vojti zemra e tij në det me dallge
.......etj, etj...”
(Homeri “Odiseja” Kënga e I, 1976)

Pastaj nis rrugëtimin në vargjet e Poetit:
“Më mirë një kthim ala Zorbë në vatrën e vjetër
Anipse i trishtuar prej varfërisë e mjerimit
Do ta ndjesh veten më mirë se kudo tjetër.”

Pasqyra para së cilës qëndroj, shumëfishohet dhe më tregon pjesëza të qënies.
Pjesëza ishullore ku kemi lindur, Tokë ku dëshiron
“të rrosh në një gjeth, të rrosh në një cicërimë
në një fllad të mëmëdheut të rrosh
edhe pas vdekjes ”.
Të rrosh atje ku pengjet e kthimit janë një jetë e tërë me dhimbje, ku rrugët
“kanë e s’kanë kthim” për të gjithë ata që ikin me plagën e ndarjes.

Arti i mishëruar
Nuk bën më punë pasqyra. Nuk ka nevojë për sy tek ndihesh Fjalë e Varg.
Poeti rrëmben gjithçka nga një Grua dhe e shndërron fytyrën e saj në To…
Poezia dhe Ese-ja ngrihen përmbi ItakënGrua dhe zaptojnë përmasat shpirtërore
deri në vetmohim.
“Në ereksion për njërën – orgazëm për tjetrën
pa ditur kurrë ku fle dashuria…” poeti jep peng kohën e Gruas!
Kohë të cilën “pas udhëtimesh në vise të largëta” ia kthen përsëri Asaj, por kësaj here të transformuar në Ar... si “e vetmja mirësi që mund t’u bëj
grave të atdheut tim dhe grave të gjithë botës
thesarin që ma falën sërish t’ua kthej…”
E pamundur për t’u thënë në këtë formë e në këto përmasa me logjikën e mendjes më të ndritur!
E pamundur për t’u shprehur plotësisht pa lënë asnjë të çarë sikur të përdoreshin për matje dhe shpikjet më të fundit të shkencës!
E pamundur për të bashkuar dhe përjashtuar njëkohësisht tre dimensione që s’janë njëra tjetra, por gjenden në njëra tjetrën - Ese’ja, Poezia, Gruaja.

GruajaItakë e mishëruar
Hyj brenda saj dhe gjej Pritjen e gjatë të Gruas dhe Udhëtimin e mundimshëm të një Burri. Ai, më merr për dore me kujdesin se mos më thyejë. Më tregon çfarë jam e çfarë s’jam për një burrë, më tregon fokusin e syve të mia. Ja galeritë e mia të padukshme, më thotë, hyrë dhe gjej në to sekretin e ngjizjes me jetën…sekretin e ekzistencës së dy shpirtrave në një. E, nëse shpirti njerëzor do të përfytyrohej si një shpend që shpalos krahët lart në qiell, do të shihnim se në të janë të mishëruara të dyja gjinitë njëkohësisht. Do të shihnim se ekzistenca nuk është tjetër veçse bashkimi i dy gjinive në shpirtin e përbashkët njerëzor.
Dy personazhe në një, që më çojnë larg në imagjinatë dhe krejt instiktivisht, nëpërmjet një zinxhiri të padukshëm e abstrakt, më sjellin mendimin se Poeti nuk është thjesht ai “ngacmuesi”. Është shumë më shumë se kaq. Në njëfarë mënyrë është vetë Ai që shfaqet në përmasa të tjera, ende të panjohura për botën e Gruas; përmasa që kanë të bëjnë me një marrëdhënie të pakonsumuar kurrë në gjithë kuptimet e saj, e cila ngacmon fantazinë dhe në cast krijon imazh të ndryshëm nga e deritanishmja për Intimitetin. Në këtë aspekt, poezia tek une trasmetohet ashtu siç është ndjerë, siç ka ardhur në muzën e poetit. Unë e pranoj atë në atë forme që natyra ime e brendshme e pranon.
Dhe ne… unë, ti… teksa Poeti trajton Gruan dhe natyrën e saj, a mundemi ta shmangim dot të menduarit rreth Tij?!
E mëpastaj, deduktoj se ndoshta as Ai vetë nuk ia ka njohur vetes tipare të cilat shpalosen nëpërmjet vargjeve, për shkak të një lloj marrëdhënieje të veçantë me Femëroren.
Ka shaluar Fjalën Poetike dhe i afrohet aq shumë gardhit të imagjinatës femërore.
Ka përqafuar Ndjenjën dhe i afrohet aq shumë njerëzores.
Ka shpalosur Shpirtin dhe e ka kthyer në vlerë.
E paskëtaj, si të mos besosh se Poeti dhe ItakaGrua ia arritën të takohen në këtë libër?!

1 Nëntor 2008
(botuar në gazetën "Ndryshe"; Fjala e Lire-internet)

SONETI

Edhe më për Nerudën

rosa rugosa

Blog Archive

Followers

Friday, May 22, 2009

1 comment:

ESE DHE PUBLICISTIKE